Translation of idioms in the Polish version of Stieg Larssons novel ”Män som hatar kvinnor” – the study of translation strategies

Przedmiotem analizy w niniejszej pracy są idiomy występujące w powieści ”Män som hatar kvinnor” Stiega Larssona oraz techniki ich tłumaczenia zastosowane przez Beatę Walczak-Larsson w polskim wydaniu „Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet”. Celem pracy była analiza technik tłumaczeniowych oraz zbadanie czynników wpływających na wybory dokonywane przez tłumaczkę.Część teoretyczna pracy zawiera omówienie frazeologii jako dziedziny badań (klasyfikacje frazeologizmów, definicje idiomu, idiomy w porównaniu z luźnymi związkami wyrazowymi oraz wariantywność idiomów), charakterystykę trudności powstających podczas procesu tłumaczenia idiomów (konotacje i stereotypy, fałszywi przyjaciele, innowacje frazeologiczne) oraz prezentację klasyfikacji technik tłumaczeniowych przedstawionych w dotychczasowych badaniach nad problematyką przekładu idiomów (m.in. Hejwowski 2010).Empiryczna część pracy zawiera 244 przykłady pochodzące z powieści ”Män som hatar kvinnor” oraz ich polskie odpowiedniki, które zostały podzielone na sześć kategorii: idiomy o odmiennej formie, lecz podobnym znaczeniu metaforycznym, idiomy o podobnej formie i znaczeniu metaforycznym, idiomy przetłumaczone dosłownie, szwedzkie idiomy przetłumaczone za pomocą polskich ekwiwalentów nieidiomatycznych, szwedzkie wyrażenia nieidiomatyczne oddane za pomocą polskich idiomów oraz idiomy opuszczone w tłumaczeniu. Pracę zamyka podsumowanie z wnioskami. Najliczniejszą kategorię wśród analizowanych sposobów przekładu idiomów stanowią idiomy o odmiennej formie, lecz podobnym znaczeniu metaforycznym (30,33%). Kolejna grupa zawiera idiomy o podobnej formie i znaczeniu metaforycznym (29,1%). Na trzecim oraz czwartym miejscu znajdują się odpowiednio szwedzkie wyrażenia nieidiomatyczne oddane za pomocą polskich idiomów (22,54%) i szwedzkie idiomy przetłumaczone za pomocą polskich ekwiwalentów nieidiomatycznych (15,16%). Najmniej licznymi grupami są idiomy przetłumaczone dosłownie (2,05%) oraz idiomy opuszczone w tłumaczeniu (0,82%).Analiza wykazała ponadto, że jeden idiom może zostać oddany w przekładzie za pomocą różnych odpowiedników, w zależności od kontekstu. Analizowane przykłady świadczą także o tym, że chociaż w języku polskim i szwedzkim w celu opisania takiego samego zjawiska stosowane są często idiomy o odmiennej formie, liczba idiomów identycznych lub mających bardzo podobną formę w obu językach jest stosunkowo wysoka.The main issue of the study are idioms from Stieg Larsson’s book ”Män som hatar kvinnor” with an emphasis on how they were translated by Beata Walczak-Larsson in the Polish translation ”Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet”. The aim of this paper is to analyse translation strategies applied by the translator as well as the motivation behind her choices.The theoretical part describes studies in the area of idiomatic expressions, defines difficulties connected with translating idioms and focuses on different translation strategies.The analytical part constists of 244 examples of expressions gathered from the original text which were compared with their Polish equivalents and divided into six groups: idioms with similar meaning and dissimilar form, idioms with both similar meaning and similar form, idioms translated word for word, Swedish idioms replaced with Polish unidiomatic equivalents, Swedish unidiomatic equivalents replaced with Polish idioms and idioms which were omitted.The largest group with the highest percentage of examples includes idioms with similar meaning and dissimilar form (30,33%) followed by idioms with both similar meaning and similar form (29,1%), Swedish unidiomatic equivalents replaced with Polish idioms (22,54%) and Swedish idioms replaced with Polish unidiomatic equivalents (15,16%). The groups with the lowest percentage of idiomatic expressions contain idioms translated word for word (2,05%) and idioms which were omitted (0,82%).The results prove that one idiom may be translated in a lot of ways, with various equivalents depending on the context. Moreover, the analysis shows that despite the fact that Polish and Swedish idioms describing the same phenomenon have often different forms, the quantity of idioms with identical or similar form is relatively large in both languages.I föreliggande uppsats analyseras olika sätt att återge svenska idiom som har tillämpats i den polska översättningen av boken ”Män som hatar kvinnor” av Stieg Larsson. Den polska utgåvan ”Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet” har översatts av Beata Walczak-Larsson. Syftet med uppsatsen var att kartlägga de av översättaren anlitade översättningsteknikerna samt att diskutera orsakerna till hennes val. Den teoretiska ramen för uppsatsen omfattar sådana aspekter som forskning kring fasta fraser (klassificeringar av fasta fraser, idiomdefinitioner, idiom versus fria konstruktioner och variation hos idiom), svårigheter vid översättning av idiom (konnotationer och stereotyper, falska vänner, fraseologiska innovationer) samt forskning kring olika sätt att översätta idiom. Den analytiska delen av uppsatsen ägnas åt översättningstekniker och innehåller exempel på uttryck som uppfyller definitionen av ett idiom eller som har återgetts med hjälp av ett idiomatiskt uttryck. Det insamlade materialet innehåller 244 exempel som har grupperats enligt sex kategorier: semantiska motsvarigheter, direkta motsvarigheter, bokstavliga översättningar, svenska idiom återgivna med polska normaluttryck, svenska normaluttryck återgivna med polska idiom och idiom som utelämnats.Uppsatsen avslutas med en sammanfattning där resultaten diskuteras. Den talrikaste gruppen med idiompar utgörs av semantiska motsvarigheter (30,33%). Den näst största kategorin är direkta motsvarigheter (29,1%). Svenska normaluttryck återgivna med polska idiom (22,54%) och svenska idiom återgivna med polska normaluttryck (15,16%) utgör respektive den tredje och fjärde gruppen. De två sista kategorierna med den minsta procentandelen består av bokstavliga översättningar (2,05%) och idiom som utelämnats (0,82%).En viktig slutsats som kan dras ur analysen är att ett idiom kan ha fler översättningsmotsvarigheter beroende på kontexten. Resultatet klargör också att trots att det i svenskan och polskan ibland används helt avvikande bilder för att beskriva samma företeelse är antalet identiska eller nästan identiska idiom relativt högt i båda språken